bnf5512.70 r-a13 bnf4888.22-b22.7 bbb120.7v-53 AETAS QUINTA AB EADEM TRANSMIGRATIONE AD CHRISTUM SALVATOREM NOSTRUM. HIDE LINKS TO MANUSCRIPTS
| 1 | [4271] Quinta mundi aetas coepit ab extremo excidio regni Iudaici, quod iuxta prophetiam Ieremiae septuaginta annis permansit, anno decimo quarto, postquam percussa est civitas, qui est vicesimus quintus annus transmigrationis regis Ioachim, cum quo Ezechiel captivatus bnf4888.23 est: ipse Ezechiel in visionibus Dei adductus in terram Israel vidit renovationem civitatis ac templi, caeremoniarumque eius. |
| 2 | Vastata Iudaea Chaldaei non ut Assyrii in Samariam alios miserere colonos, sed desertam reliquere terram, donec post annos septuaginta in eam Iudaei redirent. |
| 3 | A sacerdotibus ignis ab altari holocaustomatis sublatus et absconditus in puteo post septuagesimum regressionis annum assumitur, inventus vivus. |
| 4 | Romanorum sextus Servius regnavit annos quadraginta quatuor, qui tres montes Urbi addidit: Quirinalem, Esquilinum, Viminalem; fossas circum muros duxit. |
| 5 | bbb120.8r Post Nabuchodonosor, qui, teste Scriptura sacra, viginti quinque post eversam Ierusalem vixit annis, Evilmerodach filius eius regnavit annis decem et octo; post quem Egesar filius eius, annis quadraginta. |
| 6 | Cui successit frater eius Laborsodach, mensibus novem. |
| 7 | Hoc defuncto ad Balthasar qui Naboan nuncupatur, transiit imperium. |
| 8 | Qui cum iam septemdecim regnaret annos, capta est a Cyro Persarum et Dario Medorum rege Babylonia, discedente Arbace praefecto in Medos, a quo primum Babylonia dehonorata fuerat. |
| 9 | Partem regni penes se retinuere Chaldaei, qui Babyloniam sibi adversum Medos vindicaverunt, unde factum est ut Nabuchodonosor, caeterique post eum usque ad Cyrum, reges, quamvis Chaldaeorum viribus potentes, et Babyloniae nomine clari legantur, in numero tamen et cardine regum non habentur illustrium. |
| 10 | Darius autem Astyagis filius, qui Babyloniam destruxit, cum Cyro cognato suo agebat annum sexagesimum secundum, quando Babylonia fuit invasa. |
| 11 | Quique Danielem prophetam sumens, ad se in Mediam duxit, et omni eum honore celebravit. |
| 12 | Huius Darii Daniel ipse ita meminit, dicens: In anno primo Darii filii Assueri de semine Medorum, qui imperavit super regnum Chaldaeorum. |
| 13 | Ego Daniel intellexi in libris numerum annorum, de quo factus est sermo Domini ad Ieremiam prophetam, ut complerentur desolationis Ierusalem septuaginta annis. |
| 14 | bnf5512.70 v Eusebius in Temporum libris triginta annos ab eversione Ierusalem usque ad initium Cyri regis Persarum; Iulius autem Africanus septuaginta computat. |
| 15 | Porro Hieronymus in Expositione prophetae Danielis ita dicit: Tradunt Hebraei huiusmodi fabulam usque ad septuagesimum annum, quo Ieremias captivitatem Iudaeorum dixerat esse solvendam, de quo et Zacharias in principio voluminis sui loquitur, irritam putans Dei pollicitationem Balthasar, falsumque promissum versus in gaudium, fecit grande convivium, insultans quodammodo spei Iudaeorum, et vasis templi; sed statim ultio consecuta est. |
| 16 | Danielis omnis prophetia mysteriis licet sit plena, quaedam tamen pars eius ita claritate elucet, ut etiam tempus signet quando venturus esset ipse Salvator et Dominus. |
| 17 | Septuaginta hebdomadas breviatas esse, Gabriel angelus in populo eius eidem Danieli revelavit, ut adduceretur iustitia sempiterna, et impleretur prophetia, et ungeretur Sanctus sanctorum. |
| 18 | Beatus Hieronymus labore ingenioque magno per supputationes annorum regum Babyloniae, septuaginta hebdomadas usque ad nostri Redemptoris nativitatem, annis quadringentis nonaginta perduxit, seiungens septem in restaurationem templi hebdomadas quinquaginta septem usque ad Domini nativitatem et passionem ipsius, et unam vastationis quae facta est a Vespasiano duce cum Tito filio eius. |
| 19 | Duodecim sane sunt propheticae bnf4888.24 visiones eiusdem Danielis, sed in Hebraeo decem tantum reperiuntur. |
| 20 | Pythagoras per idem tempus, philosophus et Arithmeticae inventor clarus habetur. |
| 21 | [4292] Persarum primus Cyrus regnavit annos triginta. |
| 22 | Hic, ut compleretur verbum Domini ex ore Ieremiae, primo sui regni anno, laxata Hebraeorum captivitate, quinquaginta ferme hominum millia regredi fecit in Iudaeam restituens eis vasa templi Domini aurea et argentea quinque millia quadringenta. |
| 23 | Qui congregati in Ierusalem, mense septimo aedificaverunt altare, et a primo die mensis eiusdem coeperunt offerre holocaustum Domino. |
| 24 | Anno autem secundo adventus sui, mense secundo, templi fundamenta iecerunt; anno incensionis eius, iuxta Africanum, septuagesimo secundo; iuxta autem Chronica Eusebii, trigesimo secundo; sed impedientibus Samaritanis, intermissum est opus usque ad annum Darii secundum, qui etiam in regno Assueri et Artaxerxis scripserunt accusationem adversum Iudaeos; et rescripsit Artaxerxes me aedificaretur Hierusalem. |
| 25 | Romanorum septimus Tarquinus regnavit annis triginta quinque; qui causa Tarquinii iunioris sui filii qui Lucretiam corruperat, regno expulsus est. |
| 26 | [4322] Cambyses, Cyri filius, annis octo. |
| 27 | Hic devicta Aegypto cunctam eius religionem abominatus, caeremonias eius et templa deposuit; Babylonem in Aegypto aedificavit. |
| 28 | Hunc aiunt Hebraei secundum Nabuchodonosor vocari, sub quo Iudith historia scribitur. |
| 29 | Fratres magi, mensibus septem. |
| 30 | Iesus sacerdos magnus et princeps gentis: Zorobabel, bnf5512.71 r et Aggaeus, Zacharias, et Malachias prophetae clari habentur. |
| 31 | [4330] Darius annos triginti sex. |
| 32 | Inter Darium et Cambysem regnasse duos fratres magos in libris Chronicorum reperimus; verum B. Hieronymus in expositione Danielis scribit, post Cambysem, Smerdem magum regnasse, qui Pantaptem filiam Cambysis duxit uxorem. |
| 33 | Qui cum a septem magis fuisset occisus, et in loco eius Darius suscepisset imperium, eadem Pantapte nupsit Dario, et ex eo Xerxem filium genuit. |
| 34 | Secundo anno Darii, septuagesimus captivitatis Hierusalem annus impletur, ut vult Eusebius, testem adhibens Zachariam prophetam, apud quem secundo Darii anno loquitur angelus: Domine exercituum, usquequo tu non misereberis Hierusalem, et urbium Iuda quibus iratus es? bbb120.8v Iste septuagesimus annus est (Zach. I, 12). |
| 35 | Sexto Darii anno templi aedificatio completur, die tertia mensis Adar, qui est quadragesimus sextus annus ex quo eius sub Cyro templi fundamenta sunt iacta; unde in Evangelio dicunt Iudaei: Quadraginta et sex annis aedificatum est templum hoc (Ioan. II, 20). |
| 36 | Coeperunt autem aedificare anno secundo Darii, mense sexto, die vigesima quarta; et anno sexto, ut dictum est, et mense duodecimo, tertia die compleverunt. |
| 37 | Ex quo apparet opus templi et antea non parva ex parte peractum; annos autem septuaginta a destructione illius usque ad perfectam restaurandi licentiam esse computandos. |
| 38 | Pulsis urbe regibus, qui imperaverant annis ducentis quadraginta quatuor, vix usque ad duodecimum lapidem Roma tenebat imperium. |
| 39 | Romae post exactos reges primum consules a Bruto esse coeperunt; deinde tribuni plebis ac dictatores, et rursum consules semper obtinuerunt, per annos ferme quadringentos sexaginta quatuor usque ad Iulium bnf4888.25 Caesarem, qui primus singulare arripuit imperium, Olympiade centesima octogesima quarta. |
| 40 | [4360] Xerxes, filius Darii, annis viginti. |
| 41 | Hic Aegyptum, quae a Dario discesserat, capit, et adversus Graeciam pugnaturus, septingenta millia armatorum, et trecenta de auxiliis, rostratas autem naves mille ducentas; onerarias autem tria millia numero habuisse narratur; et tamen victus, ad patriam refugit. |
| 42 | Pindarus, Sophocles et Euripides tragoediarum scriptores, celebrantur insignes. |
| 43 | Inter eruditos quoque historiarum scriptores, Herodotus, et Zeusis pictor agnoscitur. |
| 44 | Arrabanus, mensibus septem, Socrates nascitur. |
| 45 | Artaxerxes, qui et Longimanus annis quadraginta. |
| 46 | Huius anno septimo, prima die mensis primi, Esdras sacerdos et scriba legis Dei ascendit de Babylone cum epistola regis, et in prima mensis quinti venit in Hierusalem cum viris mille septingentis. |
| 47 | Et inter alia strenue gesta castigavit filios transmigrationis ab uxoribus alienigenis. |
| 48 | Eiusdem anno vicesimo, Neemias pincerna de Susis castro adveniens, murum Ierusalem quinquaginta duobus diebus restituit, et ducatum genti duodecim annis praebuit. |
| 49 | Hucusque divina Scriptura temporum seriem continet. |
| 50 | Quae vero posthaec apud Iudaeos sunt gesta, de libris Machabaeorum, et Iosephi, atque Africani scriptis exhibentur, qui deinceps bnf5512.71 v universam historiam usque ad Romana tempora persecuti sunt. |
| 51 | Et quidem Africanus in quinto Temporum volumine, huius temporis ita meminit; mansit itaque imperfectum opus usque ad Neemiam, et vigesimum quintum annum regis Artaxerxis. |
| 52 | Quo tempore regni Persarum, centum et quindecim, anni fuerant evoluti. |
| 53 | Captivitatis autem Ierusalem centesimus quinquagesimus et quintus annus erat; et tunc primum Artaxerxes iussit muros extrui Ierusalem; operi praefuit Neemias, et aedificata est platea, et muri circumdati; et ex illo tempore si numerare velis, septuaginta annorum hebdomadas usque ad Christum poteris invenire. |
| 54 | Xerxes menses duos, postquam Sogdianus menses septem. |
| 55 | Hippocrates medicus clarus habetur, et Democritus agnoscitur. |
| 56 | Quo tempore Galli Senones et Viennenses, Martis et Victoriae templum ad orientem urbis Viennae constituunt. |
| 57 | [4428] Darius cognomento Nothus, annis viginti et octo. |
| 58 | Aegyptus recessit a Persis. |
| 59 | Reversis de captivitate Iudaeis, non reges, sed pontifices praefuerunt usque ad Aristobulum, qui cum dignitate pontificis etiam regale sibi coepit usurpare vocabulum. |
| 60 | Plato nascitur. |
| 61 | [4446] Artaxerxes qui cognominatus est Mnemon, Darii et Parisatis filius annis quadraginta. |
| 62 | Sub hoc rege videtur historia Esther completa; ipse quippe est qui ab Hebraeis Assuerus, a Septuaginta interpretibus Artaxerxes vocatur. |
| 63 | Athenienses quatuor et viginti litteras habere coeperunt; ante enim tantum sexdecim habebant. |
| 64 | Galli Senones, duce Brenno, exercitu copioso Romam invadunt, et incensam sex mensibus vastaverunt. |
| 65 | Universam iuventutem, quam constat vix mille hominum tunc fuisse, in arce Capitolini montis, latitantem obsidione concludunt; ibique infelices reliquias fame, peste, desperatione, formidine terrent, subigunt, vendunt. |
| 66 | Nam mille libras auri discessionis pretium paciscuntur; tribuni militares pro consulibus esse coeperunt. |
| 67 | Carthaginensium bellum formidolosissimum inchoatum, bnf4888.26 Livio consule. |
| 68 | Navale praelium cum Annibale seniore commissum. |
| 69 | Triginta et una naves Annibalis captae, viginti mersae, tria millia hominum occisa, septem millia capta. |
| 70 | Annibal scapha subductus aufugit. |
| 71 | Caio Aquilino Floro, Lucio Cornelio Scipione consulibus, Hannone in locum Annibalis imperatore subrogato, navali praelio victus, exercitu amisso, ipse Hanno confertissimis hostibus se immiscuit, ibique occisus est. |
| 72 | Annibal senior a Carthaginensibus iterum imperator, infeliciter cum Romanis navali bbb120.9r praelio congressus, et victus, seditione suorum lapidibus coopertus interiit. |
| 73 | Carpeno imperatore, et Hannone classi praefecto, iterum Carthaginenses conserto praelio cum Romanis, sexaginta et quatuor naves perdiderunt. |
| 74 | Trecenta et eo amplius castella populata. |
| 75 | Manlio consule, septem et viginti millia captivorum eum ingentibus spoliis ex Africa Romam missi. |
| 76 | Serpens mirae magnitudinis centum viginti pedum, haud procul a flumine Bagada, in Africa a Regulo consule occiditur. |
| 77 | Asdrubale bnf5512.72 r et Amilcare imperatoribus, Regulo consule, atrocissimum bellum gestum in quo caesa sunt Carthaginensium decem et septem millia, capta quinque millia. |
| 78 | Elephanti decem octo abducti. |
| 79 | Oppida octoginta et duo in deditionem cessere. |
| 80 | Carthaginenses Hispanorum, Gallorum, sed et Graecorum auxilio comparato, Xanthippo Lacedaemonio cum auxiliis accito pugnam cum Romanis conserunt. |
| 81 | Triginta millia Romanorum militum prostrata; Regulus, ille dux nobilis cum quingentis viris captus, in catenas coniectus est. |
| 82 | Decimo anno Punici belli Xanthippus tam audacis facti conscius, rerum instabilium mutationem timens, ex Africa migravit in Graeciam. |
| 83 | Aemilio Pacilio Fulvio coss. Romani cum classe trecentorum navium cum Carthaginensibus pari classe convenerunt. |
| 84 | Centum et quatuor naves Carthaginensium demersae. |
| 85 | Triginta cum pugnatoribus captae, triginta et quinque millia militum caesa, novem navibus Romanorum depressis, mille centum militibus perditis. |
| 86 | Hannone duce imperatore Poenorum, commisso praelio, Aemilio iterum consule, novem millia militum perdiderunt. |
| 87 | Romana classis ad Italiam praedis onusta remeans, infando naufragio eversa. |
| 88 | Nam de trecentis navibus ducentae viginti perierunt. |
| 89 | Octoginta vix abiectis oneribus liberatae. |
| 90 | Hamilcar, rex Poenorum, Numidiam mille argenti talentis, et viginti millibus boum reliquos condemnavit. |
| 91 | Principes omnium populorum patibulo suffixit. |
| 92 | Servilius et Sempronius, ducentis et sexaginta navibus in Africam transgressi maritima circa Syrtes depopulati sunt. |
| 93 | Inde cum ad Italiam redirent, illisi scopulis, centum quinquaginta naves onerarias perdiderunt. |
| 94 | Asdrubal imperator cum elephantis centum viginti, et equitum peditumque amplius triginta millibus cum Metello pugnam conseruit. |
| 95 | Viginti millia Carthaginensium eo praelio caesa sunt. |
| 96 | Elephanti quoque sex et viginti interfecti, centum et quatuor capti, Asdrubal cum paucis Lilybaeum profugit. |
| 97 | Regulus, qui per quinquennium captivus detinebatur, ad pacem petendam Romam missus, non impetrata pace reversus, resectis palbebris, in machina religatus, vigilando a Carthaginensibus necatur. |
| 98 | Attilus Regulus et Manlius coss. victi ab Annibale Amilcaris filio, perdita exercitus parte, vix aegre evaserunt. |
| 99 | Claudius consul a classe Poenorum superatus, cum triginta navibus Lilybaeum in castra confugit; octo millia militum caesa, triginta capta referuntur. |
| 100 | Luctatius consul cum Hannone navibus decertans quatuor et sexaginta Punicas naves coepit, centum et triginta demersit; triginta duo millia hominum capta, caesa quatuor millia fuere. |
| 101 | Hanno navem antevertens aufugit, Luctatius ad Erycinam civitatem duo millia Carthaginensium conserta pugna interfecit. |
| 102 | Carthaginenses ea conditione paciscuntur, ut Sicilia Sardiniaque decederent, et puri argenti tria millia talentorum bnf4888.27 aequis pensionibus per annos viginti penderent. |
| 103 | Post annos tres et viginti bellum Punicum primum ex quo inchoatum fuerat, finitum. |
| 104 | Aristoteles octavum decimum aetatis annum gerens, Platonis auditor est. |
| 105 | Artaxerxes, qui et Ochus annis sex et viginti qui discedere ab armis, et quiescere in pace universam Graeciam per legatos praecepit, denuntians contradictorem bnf5512.72 v pacis bello impetendum. |
| 106 | Bellum civile et plusquam civile apud Persas gestum, cum Artaxerxes et Cyrus, filii Darii, de regno ambigerent; in quo conflictu, cum e diverso concurrentes sibi ambo fratres, mutuo casu subiecti fuissent, prior Artaxerxes vulneratus a fratre, equi velocitate morti exemptus evasit; Cyrus autem mox a cohorte regia oppressus, finem certamini dedit. |
| 107 | Sic Artaxerxes potestatem regni fratricidio firmavit. |
| 108 | Lacedaemones toti orienti bellum moventes, Hircilidem ducem in hanc militiam legunt. |
| 109 | Qui cum sibi adversus duos potentissimos Persarum regis praefectos, Farnabuzum et Tisipharnem, pugnandum videret, proviso ad tempus consilio, ut pondus geminae congressionis eluderet, unum denuntiato bello appetit, alterum pacta pace suspendit. |
| 110 | Farnabuzus Tisipharnem apud Artaxerxem ut proditorem defert: in cuius locum Conon Atheniensis exsul navali praelio constituitur. |
| 111 | Qui classem Lacedaemoniorum invadit, hostiles agros, turres, castella, caeteraque praesidia expugnat: et veluti effusa tempestas, quacunque incubuit, cuncta prosternit. |
| 112 | Thebani auxilio Atheniensium multa animati fiducia propter virtutem atque industriam Epaminondae ducis sui, terrestre praelium committunt. |
| 113 | Lysander, Lacedaemoniensis dux clarus occiditur. |
| 114 | Pausanias dux alter insimulatus proditionis, in exsilium ducitur. |
| 115 | Agesilaus, rex Lacedaemoniorum, Thebanos successu duplicis victoriae laetiores aggreditur, et superat. |
| 116 | Ipse tamen Agesilaus graviter vulneratur. |
| 117 | Conon Atheniensis dux Persici exercitus, Athenas reaedificat. |
| 118 | Lacedaemones furtim castellum Arcadum repentina irruptione perfringunt. |
| 119 | Arcades iuncto sibi Thebanorum auxilio, amissa bbb120.9v furto bello repetunt. |
| 120 | Archedamus dux Lacedaemoniorum, ibi vulneratur. |
| 121 | Thebani dato parcendi signo, finem dedere certamini. |
| 122 | Thebani, Lacedaemoniis ad alia bella conversis, tacito intempesta nocte Lacedaemonem veniunt; praecognito adventu hostium, armati senes, aevo confecti, adversus quindecim millia militum, vix centum homines in ipsis se portarum angustiis obiecere. |
| 123 | Superveniente iuventute Lacedaemoniorum, aperto praelio Epaminondas dux Thebanorum, incautius dimicans, vulneratur. |
| 124 | Cum de victoria suorum comperisset, scutum exosculatus remota manu qua vulnus occluserat, egressum sanguinis, ac mortis patefecit introitum. |
| 125 | Iterum terribilis Gallorum inundatio iuxta Anienem fluvium, et quartum ab urbe lapidem consedit. |
| 126 | Ubi atrocissimam pugnam Manlius Torquatus singulariter inchoavit. |
| 127 | Titus Quintus dictator cruentissima congressione confecit. |
| 128 | Iterum in bellum ruentes Galli a Caio Sulpitio dictatore superati sunt. |
| 129 | Iterum se Galli per maritima loca diffuderunt, et a Marco bnf5512.73 r Valerio Corvino occiso provocatore Gallo graviter trucidati sunt. |
| 130 | Artaxerxes, qui et Ochus, post transactum in Aegypto maximum diuturnumque bellum, plurimos Iudaeos in transmigrationem egit, atque in Hyrcania ad Caspium bnf4888.28 mare habitare praecepit. |
| 131 | Cuius etiam belli tempestate transcurrens, et Sillodam opulentissimam Phoenices provinciae urbem delevit, et Aegyptum quamvis prius victus, tunc tamen subactam comminutamque ferro, Persarum subiecit imperio. |
| 132 | Demosthenes orator agnoscitur. |
| 133 | Aristoteles philosophus praedicatur. |
| 134 | Plato moritur. |
| 135 | [4512] Arses, Ochi filius, annos tres. |
| 136 | Iudaeorum pontifex maximus Iaddus clarus habetur, cuius frater Manasses templum in monte Garizim constituit. |
| 137 | Speusippus moritur, cui succedit Xenocrates. |
| 138 | In his diebus Alexander magnus, atrocissimus turbo totius orientis, nascitur. |
| 139 | Anno ab Urbe condita quadringentesimo secundo, Alexander rex Epirotarum, Alexandri magni avunculus, traiectis in Italiam copiis maximo bello in Lucania victus atque occisus est. |
| 140 | Anno ab urbe condita quadringentesimo, Philippus Amynthae filius, Alexandri pater, regnum Macedonum adeptus, viginti quinque annis tenuit: quibus hos omnes acerbitatum acervos, cunctasque malorum moles struxit. |
| 141 | Hic obses primum Thebanis datus a patre, per triennium apud Epaminondam imperatorem et philosophum, eruditus est. |
| 142 | Hic rex sanctus cum Athenis bellum, gessit et vicit; Larissam urbem nobilissimam cepit; Thessaliam ambitione habendorum equitum invasit, et exercitu suo admiscuit. |
| 143 | Cum Aruba Molossorum rege pactus, sororem eius Olympiadem uxorem duxit. |
| 144 | Qui Aruba dum imperium suum Macedonum affinitate se dilataturum putat, per hoc deceptus amisit; privatusque in exsilio consenuit. |
| 145 | Philippus apud Matonam urbem ictu sagittae oculum perdidit, et prope totam Graeciam consiliis praeventam, viribus domuit; Cappadociam, capto per dolum rege, imperio Macedoniae subdidit. |
| 146 | Philippus fratres suos patri ex noverca genitos interficere aggressus, Olinthum urbem florentissimam, sanguine repleta, opibus hominibusque vacuavit, et abstractos inde fratres supplicio et neci dedit. |
| 147 | Auraria loco in Thessalia, et argenti metalla in Thracia invasit. |
| 148 | Philippus angustias Thermopylarum instructis copiis ingreditur, easque praesidiis emunit, Athenienses, Phocenses, atque Thessalos perdomuit. |
| 149 | Byzantium a Pausania rege Spartanorum conditam, obsidione cinxit. |
| 150 | Scythicum bellum totis viribus aggreditur. |
| 151 | Viginti millia puerorum ac foeminarum Scythicae gentis capta. |
| 152 | Pecorum magna copia abducta, auri argentique nihil repertum. |
| 153 | Viginti millia nobilium equorum sufficiendo generi Macedoniam missa. |
| 154 | bnf5512.73 v Bello Triballico ita Philippus in femore vulneratus est, ut per corpus eius equus interficeretur. |
| 155 | Hic postmodum die nuptiarum Cleopatrae filiae suae, cum inter duos Alexandros, filium generumque, contenderet, a Pausania nobili Macedonum adolescente in angustiis sine custodibus circumventus occiditur. |
| 156 | Romani bellum Latinis rebellantibus intulerunt, Manlio Torquato et Decio Mure coss. in quo bello Decius occubuit; Manlius filium suum iuvenem victorem occidit. |
| 157 | Minutia virgo Vestalis ob admissum incestum, viva obruta in campo qui nunc Sceleratus vocatur. |
| 158 | Trecentae septuaginta matronae damnatae, quae propinasse venena viris suis et sceleris consciae repertae sunt. |
| 159 | bbb120.10r [4525] Darius, Arsami filius, annis sex; Alexander Philippi et Olympiadis filius, viginti aetatis annos gerens, Macedonibus regnare coepit. |
| 160 | Fabio magistro equitum Romanorum pugnam conserente, viginti millia Samnitum ceciderunt. |
| 161 | Veturio et Posthumio consulibus, apud Caudinas furculas, Samnites victoria potiti, universum exercitum Romanorum turpiter captum, armis etiam vestimentisque nudatum sub iugum miserunt, sexcentis equitibus Romanis bnf4888.29 in obsidatum receptis. |
| 162 | Papirio consule, Samnites victi sunt. |
| 163 | Hunc Papirium inter caeteros duces tunc in Republica sua optimos, Romani delegerunt, qui Alexandri impetum sustineret. |
| 164 | Demosthenes orator auro Persarum corruptus, ut Graeci ab imperio Macedonum deficerent, auctor exstitit. |
| 165 | Alexander Athenienses metu mulctae solvit; Thebanos cum diruta civitate delevit; reliquos sub corona vendidit; caeteras urbes Achaiae et Thessaliae vectigales fecit; Illyrios et Thracas bello domuit. |
| 166 | Profecturus ad Persicum bellum, omnes cognatos ac proximos suos interfecit. |
| 167 | In exercitu eius fuerunt peditum triginta duo millia, equitum quatuor millia, naves centum et octoginta. |
| 168 | Tam parva manu universum terrarum orbem aggredi ausus est. |
| 169 | Primo eius cum Dario rege congressu, sexcenta millia Persarum in acie fuere. |
| 170 | Secundo Darii adventu timens Alexander angustias locorum, Taurum montem mira celeritate transcendit, et quingentis stadiis sub una die cursu transmissis, Tarsum venit. |
| 171 | Ibique cum sudans in Cidnum praefrigidum amnem, descendisset, obriguit: contractuque nervorum proximus morti fuit: Darius cum trecentis millibus peditum, et centum millibus equitum, in aciem procedit. |
| 172 | Ingentibus utrinque animis pugna committitur; in qua ambo reges, et Alexander et Darius, vulnerantur. |
| 173 | Persarum ibi tunc militum octoginta millia, equitum decem millia caesa, capta autem quadraginta millia fuere. |
| 174 | Ex Macedonibus cecidere pedites centum et triginta, equites centum et quadraginta. |
| 175 | In castris Persarum multum auri caeterarumque opum repertum. |
| 176 | Inter captivos castrorum, mater et uxor eadem, soror et filiae duae bnf5512.74 r Darii fuere. |
| 177 | Quarum redemptionem Darius oblata etiam regni dimidia parte, non impetravit. |
| 178 | Darius spe pacis amissa quadraginta quatuor millia peditum, et centum millia equitum, Alexandro apud Tarsum bello opponit. |
| 179 | In ferrum ruunt Macedones, raroque ullo praelio tantum sanguinis fusum est. |
| 180 | Darius victus, persuasu suorum fugere compulsus, totusque Oriens in potestatem Macedonii cessit imperii. |
| 181 | Alexander quatuor et triginta continuis diebus, castrorum praedam percensuit. |
| 182 | Persipolim caput Persici regni confertissimam opibus totius orbis invasit. |
| 183 | Darium cum propinquis suis vinctum compedibus aureis teneri comperisset, cum sex millibus equitum persequi statuit inventumque in itinere multis confossum bbb120.10v vulneribus, ac mortuum, sepeliri in sepultura maiorum praecepit. |
| 184 | Tribus praeliis totidemque annis quinquies decies centena millia peditum equitumque consumpta, Alexander etiam Iudaeam ingressus, favorabiliterque exceptus, Deo victimas immolat et pontificem templi Iaddum honoribus plurimis prosequitur, Andromacho locorum custode dimisso. |
| 185 | Sub Persarum regibus pontifices summi fuerunt, Iosue, Ioachim, Eliasiph, Ioiada, Ionathan, Iaddus. |
| 186 | Mansit autem Persarum regnum, quod interfecto Dario destructum est, annos ducentos triginta unum. |
| 187 | Alexander post mortem Darii, annis quinque regnavit. |
| 188 | Indiam ingressus, Nisam urbem adiit. |
| 189 | Callisthenem philosophum sibique apud Aristotelem condiscipulum, cum plurimis aliis principibus, quod eum deposito salutandi more ut Deum non adoraret, occidit. |
| 190 | Cum Poro Indorum rege cruentissimum bellum gessit. |
| 191 | Porus multis vulneribus confossus, et captus, ob memoriam virtutis, in regnum restitutus est, multae gentes subactae periculosissimis praeliis. |
| 192 | Indum flumen ingressus, Babylonem celeriter rediit, ubi eum exterritarum totius orbis provinciarum legatio operiebatur: Carthaginensium, totius Africae civitatum, Hispanorum, bnf4888.30 Gallorum, Siciliae, Sardiniae: plurimae praeterea partes Italiae; ibique tricesimo secundo vitae, regni autem sui duodecimo anno, ministri insidiis veneni haustu periit. |
| 193 | Post quem translato in multos imperio, Aegyptum Ptolomaeus, Lagi filius, tenuit; Macedonas Philippus, qui et Artheus frater Alexandri; Syriam et Babylonem, et omnia regna Orientis Seleucus Nicanor; Asiae regnavit Antigonus. |
| 194 | Qui apud Danielem per quatuor hirci qui arietem conterit cornua designantur. |
| 195 | [4537] Ptolomaeus, Lagi filius, annis quadraginta Graeci aestimantes, ne exsules recepta libertate, ut Alexander per epistolam iusserat, ultione meditarentur, a regno Macedonum defecerunt: bellumque Antipatro, cui Graecia sorte venerat, ingerunt. |
| 196 | Bellum inter Antigonum et Perdiccam, cui Media minor sorte obvenerat, gravissimum oritur. |
| 197 | Ptolomaeus Aegypti viribus Perdiccam acerbissimo bnf5512.74 v bello aggressus, interfecit. |
| 198 | Olympias mater Alexandri capta a Cassandro Cariae duce occiditur; Ptolomaeus et Cassander inita cum Lysimacho et Seleuco societate, bellum terra marique contra Antigonum, qui spe dominandi Herculem Alexandri filium, liberare simulabat, instruunt. |
| 199 | Eo bello Antigonus cum filio Demetrio vincitur. |
| 200 | Cassander Ptolomaeo in victoria particeps Herculem Alexandri filium, quatuordecim iam annorum, cum matre occidendum curat. |
| 201 | Ptolomaeus cum Demetrio navali praelio conflixit victusque in Aegyptum refugit. |
| 202 | bbb120.11r Hac victoria Antigonus elatus, regem secum Demetrio filio appellari iubet. |
| 203 | Quod exemplum omnes secuti, regum sibi nomen dignitatemque sumpserunt. |
| 204 | Ptolomaeus et Cassander, caeterique alterius factionis duces, Seleucus quoque ex Asia maiore epistolis se invicem confirmantes bellum adversus Antigonum communibus viribus struunt. |
| 205 | Eo bello Antigonus occisus est. |
| 206 | Victores cum de praeda non convenirent, in duas factiones diducuntur, Seleucus Demetrio, Ptolomaeus Lysimacho et Cassandro iungitur. |
| 207 | Cassandro defuncto, Philippus filius succedit. |
| 208 | Antipater Thessalonicem matrem suam, Cassandri uxorem, manu sua transverberat. |
| 209 | Alexander frater eius, ob ultionem matris, bellum adversus fratrem instruit, et a Demetrio, cuius auxilium petierat, circumventus occiditur. |
| 210 | Ptolomaeus et Seleucus et Lysimachus, iterum societate pacta, bellum adversus Demetrium transferunt. |
| 211 | His comitem et belli socium se Pyrrhus rex Epiri iungit, Demetrioque Macedonia pulso, regnum Macedoniae Pyrrhus invasit. |
| 212 | Lysimachus generum suum Antipatrum insidiantem sibi interfecit, filiumque suum Agathoclem perosus occidit. |
| 213 | Seleucus decimo tertio Ptolomaei anno Syriae regnare coepit: Babyloniam expugnavit: Bactrianos novis motibus assurgentes perdomuit: transitum in Indiam fecit quae post mortem Alexandri excusso cervicibus iugo praefectos eius occiderat. |
| 214 | Cum Andragatho duce multa et gravia praelia gessit, firmatisque conditionibus pacta pace discessit: a quo tempore Machabaeorum Hebraea historia Graecorum supputat regnum. |
| 215 | A quo et Edisseni sua tempora computant. |
| 216 | Antiochiam, Laodiceam, Seleuciam, Apamiam, Edessam, Beroeam, et Pellam urbes condidit: in easque urbes quas exstruxerat, Iudaeos transfert, ius eis civium et municipalem ordinem, cum Graecis aequali honore concedens. |
| 217 | Exstinctis iam triginta quatuor Alexandri ducibus, Lysimachus annos natus septuaginta quatuor, et Seleucus septuaginta septem bellum inter se conferunt. |
| 218 | Ultimum hoc bellum Alexandri commilitonum fuit. |
| 219 | Lysimachus vel amissis vel interfectis ante quindecim liberis postremus bnf4888.31 occisus est. |
| 220 | Seleucus postmodum, insistente Ptolomaeo, bnf5512.75 r cuius sororem Lysimachus habuerat, insidiis circumventus, occisus est. |
| 221 | Ptolomaeus Hierosolymis et Iudaea in ditionem suam dolo redactis, plurimos captivorum in Aegyptum transtulit. |
| 222 | Iudaeorum pontifex maximus Onias Iaddi filius, clarus habetur. |
| 223 | Post quem religiosissimus ac piissimus pontifex Simon Oniae filius. |
| 224 | Post quem Eleazarus, frater eius, filio eius Onia parvo admodum derelicto. |
| 225 | Hoc tempore Zeno Stoicus, et Menander comicus, et Theophrastus philosophus claruerunt. |
| 226 | Pyrrhus rex Epirotarum et Macedoniae Tarentinis iunctus, qui classem Romanam praetereuntem invaserant, cum exercitu Romano et Levino consule bbb120.11v pugnam iniit. |
| 227 | Qui viginti elephantos usque ad id tempus Romanis invisos, in Italiam primus invexit. |
| 228 | [4570] Ptolomaeus Philadelphus, annis triginta octo. |
| 229 | Sostratus pharum in Alexandria construxit. |
| 230 | Ptolomaeus Iudaeos qui in Aegypto erant, liberos esse permisit, et Eleazaro pontifici vasa sancta restituens, multa donaria in templum Hierosolymis transmisit. |
| 231 | Septuaginta interpretes petiit, qui Scripturam sanctam in Graecum eloquium verterent. |
| 232 | Tantae autem potentiae fuit, ut Ptolomaeum patrem vinceret. |
| 233 | Habuit enim peditum infinita millia, equitum viginti millia, curruum duo millia, elephantos quos primus adduxit ex Aethiopia quadringentos. |
| 234 | Iudaeorum pontificatum post Eleazarum avunculus eius Manasses accepit. |
| 235 | Aratus astrologus agnoscitur: atque argentei nummi primum Romae constituuntur. |
| 236 | Amilcar, dux Carthaginensium, ab Hispanis in bello occisus est. |
| 237 | Illyricum bellum atrocissimum cum Romanis gestum. |
| 238 | Cisalpina Gallia a Romanis defecit. |
| 239 | Commissoque praelio apud Aretium Atilius consul occisus est. |
| 240 | Eodem anno diro miseram Urbem terruere prodigia. |
| 241 | Namque in Piceno fluvio sanguis effluxit, et apud Thuscos coelum ardere visum, et Arimini nocte multam lucem claram obfulsisse ac tres lunas distantibus coeli regionibus exortas apparuisse. |
| 242 | Flaminius consul, contemptis auguriis, cum Gallis et conflixit et vicit. |
| 243 | Annibal Poenorum imperator patri Amilcari, cum esset novem annis natus, iuravit se Romanis nunquam amicum futurum. |
| 244 | Pyrenaeos montes transgressus inter ferocissimas Gallorum gentes ferro viam aperuit: et nono demum die a Pyrenaeo ad Alpes pervenit, atque invias rupes igni ferroque rescidit, quintoque die cum maximo labore ad plana pervenit: cum Scipione consule praelium commisit. |
| 245 | Ipse Scipio ibi graviter vulneratus, per Scipionem filium admodum praetextatum, qui post Africanus dictus est, ab ipsa morte liberatus evasit. |
| 246 | Sempronius consul similiter cum eo congressus, pene solus evasit. |
| 247 | Annibal violentia frigoris, vigiliarum ac laboris, oculum amisit. |
| 248 | Ad Thrasymenum lacum, Flaminio consule occiso, Romanus exercitus funditus trucidatus est. |
| 249 | bnf5512.75 v Apud Cannas Appuliae vicum Lucius Aemilius Paulus, et P. Terentius Varro consules, contra Annibalem missi, omnes pene Romanae spei vires perdiderunt: quadraginta et quatuor millia Romanorum interfecta. |
| 250 | Consul Aemilius Paulus occisus; Varro consul cum quinquaginta equitibus fugit; consulares et praetorii viri viginti interfecti; senatores capti vel occisi triginta; nobiles viri trecenti, pedestrium militum quadraginta millia, equitum ter mille quingenti. |
| 251 | Usque adeo bnf4888.32 ultima desperatio Reipublicae apud residuos Romanos fuit, ut senatores derelinquendam Urbem putarent, nisi Cornelius Scipio tribunus bbb120.12r tunc militum, idem qui postea Africanus, districto gladio deterruisset, ac potius pro patriae defensione in sua verba iurare coegisset, Claudius Marcellus Annibalis exercitum praelio fudit. |
| 252 | Centenius Penula centurio ab Annibale cum octo millibus millium caesus. |
| 253 | Cneius Fulvius praetor victus. |
| 254 | Annibal ad Anienem fluvium tribus millibus ab Urbe, cum Cn. Fulvio et Sulpitio consulibus pugnam commissurus, subito imbre et grandine mistae nubibus effuso, territus in castra refugit. |
| 255 | Tuncque dixisse fertur: potiundae sibi Romae modo voluntatem non dari, modo potestatem. |
| 256 | Scipiones duo fratres in Hispania Asdrubalem Poenorum imperatorem gravissimo bello oppresserunt. |
| 257 | Idem Scipiones ambo e fratre Asdrubalis in Hispania interfecti sunt; a Qu. |
| 258 | Fulvio Capua capta est. |
| 259 | Scipio annos natus viginti quatuor, imperium in Hispania proconsulare sortitus est, pro patre et patruo ibi occisis. |
| 260 | Magonem fratrem Annibalis captum cum caeteris Romam misit. |
| 261 | Scipio Poenorum ducem Asdrubalem vicit, et castris exuit. |
| 262 | Universam Hispaniam a Pyrenaeo usque ad Oceanum in provinciam redegit. |
| 263 | Consul cum Licinio Crasso creatus, in Africam transiit. |
| 264 | Annonem Amilcaris filium ducem Poenorum interfecit. |
| 265 | Asdrubal imperator Carthaginem profugus venit. |
| 266 | Annibal in Italia Fluvium proconsulem cum undecim tribunis interfecit. |
| 267 | Marcellus consul cum Annibale triduo continuo dimicavit. |
| 268 | Primo die, pari pugna discessum est; sequenti, victus consul; tertio, victor Annibalem fugere in castra compulit. |
| 269 | Fabius Maximus consul, Tarentum quae a Romanis desciverat, cepit: ibique ingentes copias Annibalis, cum ipso duce eius Carthalone delevit; Claudius Marcellus consul ab Annibale cum exercitu occisus est. |
| 270 | Annibal utrumque consulem Marcellum et Crispum insidiis circumventos interfecit; Asdrubal frater Annibalis a Marco Livio et Claudio Nerone consulibus praeventus, cum omni exercitu suo in Italia interfectus est. |
| 271 | Annibali caput fratris sui Asdrubalis ante castra ipsius proiectum. |
| 272 | Sempronius consul cum bnf5512.76 r Annibale congressus, et victus, Romam refugit. |
| 273 | Annibal post tredecim annos redire in Africam, iussus obsessis Carthaginensibus subvenire, flens reliquit Italiam, omnibus Italici generis militibus qui sequi nollent interfectis, Carthaginem venit, colloquium Scipionis petit: ubi cum se diu attoniti admiratione mutua suspexissent, infecto pacis negotio, praelium consertum est. |
| 274 | Inde Annibal cum paucis inter tumultum clapsus, Adrumentum confugit. |
| 275 | Carthaginensibus pax per Scipionem concessa, naves plusquam quingentae incensae. |
| 276 | Scipio triumphans Urbem bbb120.12v ingressus, quam, Terentius comicus ex nobilibus Carthaginensium captivis pileatus, quod insigne indultae sibi libertatis fuit triumphantem post currum secutus est. |
| 277 | Punicum bellum secundum finitum, quod gestum est annis sexdecim. |
| 278 | [4588] Ptolomaeus Evergetes frater superioris regis annis viginti sex, qui inde Evergetes ab Aegyptiis est vocatus, quia capta Syria a Cilicia, et propemodum universa Asia, inter innumera argenti pondera ac vasa pretiosa, etiam deos eorum quos Cambyses, capta Aegypto, in Persas portaverat, retulit Iudaeorum pontifex Onias, Simonis iusti filius, clarus habetur. |
| 279 | bnf4888.33 Cuius item filius Simon non minori gloria fulget. |
| 280 | Sub quo Iesus filius Sirach Sapientiae librum componens, quem Panaretum vocat: etiam Simonis in eo fecit mentionem. |
| 281 | Flaminius proconsul, Philippum regem et cum eo Thracas, Macedones, Illyrios, multasque praeterea gentes, quae in auxilium eius venerant, bello subegit. |
| 282 | Antiochus rex Syriae bellum contra populum Romanum instruens, in Europam transivit ex Asia. |
| 283 | Annibal exhiberi Romam a senatu iussus, clam ex Africa profectus, ad Antiochum migravit: quem cum apud Ephesum invenisset cunctantem, mox in bellum impulit. |
| 284 | Scipio Africanus inter caeteros legatos ad Antiochum missus, etiam cum Annibale colloquium familiare habuit: sed infecto pacis negotio, ab Antiocho discessit. |
| 285 | Commissoque bello, a consule Glabrione superatus Antiochus vix cum paucis fugit e praelio. |
| 286 | Iterum Scipio Africanus habens in auxilio Eumenem Attali filium, adversus Annibalem, qui tunc Antiochi classi praeerat, bellum navale gessit. |
| 287 | Antiochus, victo Annibale atque in fugam acto, simulque omni exercitu amisso, pacem rogavit, filiumque Africani (incertum quando ceperit) ultro remisit. |
| 288 | Annibal apud Prusiam Bythyniae regem cum a Romanis reposceretur, veneno sese necavit. |
| 289 | Philippus rex, qui legatos populi Romani interfecerat, propter Demetrii filii sui, quem legatum miserat, verecundissimas preces, veniam meruit: eumdem Demetrium continuo velut Romanis amicum, fratremque ipsius, veneno necavit. |
| 290 | Scipio Africanus ab ingrata sibi Urbe diu exsulans, apud Amiternum oppidum morbo periit. |
| 291 | Lepido bnf5512.76 v et Mucio consulibus, Basternarum gens ferocissima, auctore Perseo Philippi filio praedarum spe sollicitata, et transeundi Histri fluminis facultate, sine ulla pugna vel aliquo hoste deleta est. |
| 292 | Nam tunc forte Danubius, qui et Hister, crassa glacie superatus, pedestrem facile transitum patiebatur, enormitate igitur ponderis et concussione gladientium concrepante gelu, se glacialis crusta dissolvit, universumque in mediis gurgitibus victa et comminuta destituit. |
| 293 | Vulcani insula, quae ante non fuerat, repente in mari orta est. |
| 294 | Gracchus Tiberius bbb120.13r Sempronius, apud Viennam urbem Galliae, in Hispaniam ulteriorem transiens, Platomam miro opere construxit, et pontem super Rhodanum ab utroque littore castris miro opere fundatis superduxit. |
| 295 | P. Licinio Crasso, C. Cassio Longino coss. Macedonicum bellum gestum: in auxilio Romanorum tota primum Italia, deinde Ptolomaeus rex Aegyti, et Ararathes Cappadociae, Eumenes Asiae, Massinissa Numidiae fuerunt: Perseum Demetrii Philippi filium, et Macedones secuti sunt: Thraces cum rege Chesi et universi Illyrii cum rege Gentio commisso praelio victi fugere Romani. |
| 296 | Sequente pugna, pene pari clade in hiberna discessum est. |
| 297 | Deinde Perseus multis praeliis exercitu Romano profligato, in Illyricum transiit. |
| 298 | Praesidium Romanorum expugnavit: ubi magnam multitudinem Romanorum partim occidit, partim sub corona vendidit, partim secum in Macedoniam duxit. |
| 299 | Sed postea a L. Aemilio Paulo victus et captus, in triumpho cum filiis ante currum actus, apud bnf4888.34 Albam in custodia defecit. |
| 300 | Filius eius iunior fabricam aerariam ob tolerandam inopiam Romae didicit: ibique consumptus est. |
| 301 | [4614] Ptolomaeus Philopator, filius Evergetis, annis decem et septem. |
| 302 | Hic praelio victis Iudaeis numero sexaginta armatorum millium, bellum adversus Antiochum regem Syriae sumit: et victo Philopatore Iudaeam sibi sociavit. |
| 303 | Iudaeorum pontifex Onias, filius Simonis, insignis habetur, ad quem Lacedaemoniorum rex Arrius legatos mittit: Claudius Marcellus Syracusas florentissimam urbem Siciliae cepit. |
| 304 | Scipio alter Africanus ultro se militatarum in Hispania obtulit: profectusque magnas strages gentium dedit. |
| 305 | Tertium Punicum bellum exortum. |
| 306 | Proconsules profecti in Africam, cum iam senatus Carthaginem delendam censuisset, Carthaginenses iussi, arma et naves tradiderunt. |
| 307 | Postmodum procul a mari residentes, dolorem ad desperationem contulerunt, duosque duces Asdrubales creaverunt: et propter inopiam ferri, arma aggressi facere, auri argentique metallis suppleverunt. |
| 308 | Carthaginis situs fuisse huiusmodi dicitur: Viginti duo millia passuum muro amplexa, tota pene mari cingebatur, absque faucibus quae tribus millibus aperiebantur. |
| 309 | Is locus murum viginti pedes latum habuit saxo quadrato bnf5512.77 r in altitudinem cubitorum quadraginta. |
| 310 | Arci urbis Byrsae nomen erat: paulo amplius quam duo millia passuum tenebat. |
| 311 | Ex una parte murus communis est urbis et Byrsae, imminens mari. |
| 312 | Primum ab hac consules repulsi: deinde ab Scipione intra muros hostes repulsi. |
| 313 | Asdrubal imperator, Massinissae regis Numidiae nepos subselliorum fragmentis in curia a suis propter suspicionem proditionis occisus est. |
| 314 | Scipio suprema sorte Carthaginem delere molitus: dum continuis sex diebus noctibusque pugnatur, ultima Carthaginenses bbb120.13v desperationem traxit, rex Asdrubal alter se ultro dedit. |
| 315 | Transfugae qui Aesculapii templum occupaverant, voluntario praecipitio dati, igni consumpti sunt. |
| 316 | Uxor Asdrubalis se duosque filios secum in medium iecit incendium: eumdem nunc mortis exitum faciens novissima regina Carthaginis, quem prima fecerat. |
| 317 | Ipsa civitas septemdecim continuis diebus arsit, omni murali lapide in pulverem comminuto, septingentesimo post anno quam condita est. |
| 318 | [4631] Ptolomaeus Epiphanes, filius Philopatoris, annos viginti quatuor. |
| 319 | Huius tempore gesta sunt quae secundi libri Machabaeorum continet historia. |
| 320 | Onias sacerdos assumptis Iudaeorum plurimis, fugit in Aegyptum, et a Ptolomaeo honorifice susceptus, accepta ea regione quae Heliopoleos vocabatur, et concedente rege, templum exstruxit in Aegypto simile templo Iudaeorum, quod permansit usque ad imperium Vespasiani, annis ducentis et quinquaginta. |
| 321 | Sub occasione igitur Oniae pontificis, infinita Iudaeorum examina in Aegyptum confugerunt. |
| 322 | Quo tempore et Cyrene eorum multitudine repleta est, pugnantibus contra se magno Antiocho et ducibus Ptolomaei, posita in medio Iudaea in contraria studia scindebatur, aliis Antiocho, aliis Ptolomaeo faventibus. |
| 323 | Haec autem vel Oniae vel caeteris fuit causa Aegyptum petendi. |
| 324 | bnf4888.35 Consule Mummio, Corinthus urbs opulentissima, quippe quae velut officina omnium artificum et artificiorum, et emporium commune Asiae atque Europae fuerit, expugnata et subversa est. |
| 325 | Plurima itaque parte populi ferro flammisque consumpta, reliqua sub corona vendita est urbs incensa, muri funditus diruti: muralis lapis in pulverem redactus, praeda ingens erepta est. |
| 326 | Sane cum propter multitudinem et varietatem statuarum simulacrorumque in illo civitatis incendio, permista in unum auri, argenti, atque aeris omniaque simul metalla fluxissent, novum genus metalli factum est. |
| 327 | Unde usque hodie sive ex ipso, sive ex imitatione; ipsius aes Corinthium et Corinthia vasa dicuntur. |
| 328 | Viriatus in Hispania, genere Lusitanus, homo pastoralis et latro, primum infestando vias, vastando provincias, maximo terrori Romanis fuit: Ventidium praetorem cum omni exercitu fugavit: Caium similiter multis praeliis bnf5512.77 v fractum; Claudium cum magna instructura belli pepulit: trabeas, fasces, caeteraque insignia Romana in montibus suis tropaea suspendit. |
| 329 | Sic per quatuordecim annos, cum Romanos duces atque exercitus prostravisset, insidiis suorum interfectus est. |
| 330 | Androgynus Romae visus, iussu aruspicum in mare mersus est. |
| 331 | Pestilentia tanta exorta, ut ministri faciendorum funerum primum non sufficerent, bbb120.14r deinde non essent, magnae domus, vacuae vivis plenae mortuis remanserunt: largissimae introrsum haeretitates, et nulli penitus haeredes. |
| 332 | Puer Romae ex ancilla natus quadrupes, quadrimanus, oculis quatuor, auribus totidem, natura viri duplex. |
| 333 | Scipione Africano consule, Numantia in citeriore Hispania, Numantini quoque cuncti pariter ferro veneno atque igne consumpti sunt. |
| 334 | Scipio Thiresum quemdam Celticum principem consuluit. |
| 335 | Qua ope Numantia, aut prius invicta claruisset, aut post fuisset eversa. |
| 336 | Thiresus respondit, concordia invicta, discordia exitio fuit. |
| 337 | Ptolomaeus sororem suam stupro cognitam, ac deinde in matrimonium receptam, novissime turpius quam duxit abiecit. |
| 338 | Privignam suam, hoc est filiam sororis et coniugis, coniugem ascivit. |
| 339 | Filium suum quem ex sorore susceperat, necnon et filium fratris occidit. |
| 340 | Quamobrem tantis incestis parricidiisque exsecrabilis, ab Alexandrinis regno pulsus est. |
| 341 | Antiochus non contentus Babylonia atque Ecbatana, totoque Mediae imperio, adversus Phraartem Parthorum regem congressus et victus est. |
| 342 | Habuit enim in exercitu suo centum millia armatorum, ducenta millia et amplius calonum atque lixarum, immista scortis et histrionibus. |
| 343 | Parthorum igitur viribus oppressus interiit. |
| 344 | [4655] Ptolomaeus Philometor, annis triginta quinque. |
| 345 | Aristobulus natione Iudaeus peripateticus philosophus cognoscitur. |
| 346 | Qui etiam Philometori Ptolomaeo explanationum in Moysem commentarios scripsit. |
| 347 | Attalus, Eumeni filius, moriens testamento populum Romanum imperio Asiae succedere haeredem iussit. |
| 348 | Licinius Crassus consul adversus Aristonicum Attali fratrem, qui traditam per testamentum Romanis Asiam pervaserat, cum instructissimo missus exercitu: praeterea a magnis regibus, hoc est, Nicomede bnf4888.36 Bithyniae, Mithridate Ponti et Armeniae, Ariarathe Cappadociae, Philemene Paphlagoniae, eorumque maximis copiis adiutus, conserto bello victus est: et circumventus ab hostibus pene captus esset, nisi virgam qua erat usus ad equum, in oculum Thracis impegisset. |
| 349 | Barbarus cum ira et dolore exarsisset, propterea latus Crassi gladio transverberavit: ita excogitato genere mortis, effugit et decus et servitutem. |
| 350 | Perpenna consul Aristonicum recenti victoria feriatum, improviso bello in fugam vertit, et urbem ad quam confugerat obsidione cinctam ad deditionem coegit. |
| 351 | Aristonicus Romae iussu senatus strangulatus est. |
| 352 | bbb120.14v Seleucus cognomento Philometor, undecim annis regnavit bnf5512.78 r in Syria. |
| 353 | Seleuci temporibus Heliodorus missus a rege ad exspoliandum aerarium templi, divinitus flagellatus repellitur. |
| 354 | Cui succedit Antiochus, qui appellatus est Soter: deinde Antiochus, qui appellatus est Theos, id est Deus: deinde Antiochus Epiphanes. |
| 355 | Hic ingressus est Aegyptum, et constituit bellum adversum Ptolomaeum regem Aegypti. |
| 356 | Hic Iudaeorum legem impugnat omniaque sordibus idolorum complens, in templo Dei Iovis Olympii simulacrum ponit. |
| 357 | Sed et in Samaria super verticem montis Garizia, Iovis Peregrini delubrum aedificat, ipsis Samaritanis, ut id faceret, precantibus. |
| 358 | Verum Mathathias sacerdos leges patrias vindicat, adversus Antiochi duces arma corripiens; unde ortum martyrium sanctorum Machabaeorum septem fratrum nimis venerabile, in quorum honore Viennensis Ecclesia fundata est. |
| 359 | Onias summus pontifex habetur, cuius frater Iason, praeripiens summum sacerdotium, permittente Antiocho, legitima civium iura destituens; sub ipsa arce gymnasium constituit, et Ephoebiam Hierosolymis. |
| 360 | Quo post triennii tempus in Ammanitem regionem expulso, Menelaus frater Simonis de tribu Beniamin principatum sacerdotii obtinuit. |
| 361 | Cuius impia factione, pius Onias pontifex per Andronicum peremptus est. |
| 362 | Quem propterea rex Antiochus purpura exutum eodem loco, quo in Oniam impietatem commiserat, iussit vita privari. |
| 363 | Menelaum vero Antiochus Eupator, postmodum Antiochi filius de turri quinquaginta cubitorum deiici iussit: talique morte iustissime damnatus est. |
| 364 | Mathathia sacerdote defuncto, Iudas Machabaeus ducatum Iudaeorum suscepit, anno centesimo et quadragesimo sexto regni Graecorum. |
| 365 | Qui mox Antiochi duces de Iudaea expellens, et templum ab idolorum imaginibus emundans, patrias leges post triennium suis civibus reddidit. |
| 366 | Antiochus Persipolin nobilissimam et copiosissimam civitatem spoliare cupiens, multitudine ad arma concurrente, in fugam versus est: et coelesti eum iudicio perurgente, dum acceleraret iter, ut Hierosolymam congeriem sepulcri Iudaeorum faceret, insanabili plaga percussus, homicida et blasphemus miserabili obitu vita functus est. |
| 367 | Cui successit Antiochus Eupator eius filius: et post duos annos, id est anno centesimo et quinquagesimo uno regni Graecorum, regnavit Demetrius Seleuci filius. |
| 368 | Hic constituit Alchimum impium in sacerdotio, Iuda Machabaeo in bello pro legibus patriis et populo Dei pugnante occiso: et anno centesimo et quinquagesimo quarto Alchimo miserabiliter mortuo, omnium favore, Ionathae principatus et sacerdotium decernitur. |
| 369 | [4690] Ptolomaeus Evergetes annis octo et viginti. |
| 370 | Ionathas, Iudaeorum dux et pontifex, cum Romanis et Spartiatis bbb120.15r amicitias bnf4888.37 facit. |
| 371 | Hic summa industria sacerdotio administrato octodecim annis, Triphone occiditur, fraterque eius Simon in sacerdotium assumitur, anno regno Evergetis septimo. |
| 372 | Scipio Africanus exanimis in cubiculo suo repertus, uxoris suae Semproniae Gracchorum sororis dolo necatus. |
| 373 | Cuius vigor et modestia in urbe Romana sic valuit, ut eo vivo bnf5512.78 v neque sociale neque civile bellum posse existere crederetur. |
| 374 | L. Caecili Metello, et Qu. |
| 375 | Titio Flaminio consulibus, Carthago in Africa restitui iussa, duodecimo demum anno quam fuerat eversa, et deductis civium Romanorum familiis quae eam incolerent, restituta et repleta est, Fabio consule. |
| 376 | Bitoito regi Arvernorum Galliae civitatis bellum maximo instructu comparanti, paucitas Romanorum occurrit, ut vix ad escam canibus quos in agmine habebat, sufficere posse Bitoitus iactaret. |
| 377 | Qui cum sibi ad transferendas copias unum pontem Rhodani parum esse intelligeret, alium compactis lintribus catenisque connexum super stratis confixisque tabulis instruxit. |
| 378 | Conserta pugna, victi Galli, conversi in fugam, coacervatis inconsulte hominibus, praepropero transitu pontis vincula ruperunt, ac mox cum ipsis lintribus mersi sunt. |
| 379 | Qu. |
| 380 | Martius consul, Gallorum gentem sub radice Alpium sitam bello aggressus est. |
| 381 | Qui cum se Romanis copiis circumseptos viderent, occisis coniugibus ac liberis, in flammas sese proiecerunt. |
| 382 | Qui vero praeoccupantibus Romanis, peragendae mortis suae copiam non habuerunt, alii ferro, alii suspendio, alii abnegato cibo sese consumpserunt: nullusque omnino vel parvulus superfuit, qui servitutis conditionem tolerarit. |
| 383 | Iugurtha, Micipsae Numidarum regis adoptivus filius haeresque inter naturales eius filios factus, cohaeredes suos Hiemsalem occidit, Adherbalem bello victum Africa expulit. |
| 384 | Calpurnium consulem adversum se missum pecunia corrupit, et ad turpes conditiones pacis adduxit. |
| 385 | Romam idem veniens, omnibus pecunia aut corruptis, aut attentatis, seditiones dissensionesque permiscuit. |
| 386 | Quam cum ingrederetur, infami satis notavit elogio, dicens: Urbem venalem et mature perituram, si emptorem invenerit. |
| 387 | Idem tandem cruentis bellis a Romanis superatus, Boccho Maurorum regi se sociavit: commissaque pugna una cum Romanis Mario consule Bocchus, et Iugurtha fugerunt; inde nonaginta millia armatorum vincentibus Romanis usque ad internecionem caesa. |
| 388 | Bocchus in pretium pacis Iugurtham dolo bbb120.15v captum, catenisque obstrictum, per Syllam legatum misit ad Marium: qui in triumpho ante currum cum duobus filiis suis actus, et mox in carcere strangulatus est. |
| 389 | Mithridates rex Parthorum, sextus ab Arsace, victo Demetrii praefecto, Babyloniam urbem finesque eius universos victor invasit. |
| 390 | Omnes praeterea gentes, quae inter Hydaspem fluvium et Indum iacent, subegit: ad Indiam quoque cruentum extendit imperium. |
| 391 | Demetrium ipsum secundo sibi bello occurrentem vicit et cepit. |
| 392 | Quo capto, Deodatus quidam cum Alexandro filio regnum eius et regium nomen usurpavit. |
| 393 | Qui postea ipsum Alexandrum filium, quem participem bnf4888.38 periculi in pervadendo regno habuerat, ne in obtinendo consortem haberet, occidit. |
| 394 | Lucius consul in Gallia Tiburtos usque Oceanum persecutus, insidiis bnf5512.79 r circumventus occiditur. |
| 395 | A Scipione consule capta urbe Gallorum Tolosa centum millia pondo auri et argenti centum decem millia e templo Apollinis suscepit. |
| 396 | Quae cum ad Massiliam amicam populo Romano urbem misisset cum praesidiis, interfectis clam custodibus cuncta per scelus furata fuisse narrantur. |
| 397 | Manlius et Q. Caepio coss. adversus Cimbros et Teutonas et Teugurinos et Ambranos Galliarum Germaniarumque gentes missi, provincias sibi Rhodano fluvio medio diviserunt. |
| 398 | Ubi inter se gravissima invidia et contentione decertantes cum magna ignominia et periculo Romani nominis victi sunt. |
| 399 | Ita ut ex omni penitus exercitu decem tantum homines, qui miserum nuntium reportarent, superfuisse referantur. |
| 400 | Hostes ingenti praeda potiti, nova quadam atque insolita exsecratione, cuncta quae ceperant pessumdederunt. |
| 401 | Mario quarto consule cum in provincia Viennensi iuxta Isariae Rhodanique flumina, ubi in sese confluunt, castra posuisset, Teutones, Cimbrii, Teugurini cum tribus agminibus Italiam petere destinassent, periculosissimo praelio a Romanis victi sunt. |
| 402 | Romae P. Malleolus annitentibus servis matrem suam interfecit. |
| 403 | Damnatus parricidii insutusque in culeum, et in mare proiectus est: in tantoque facinore Romani supplicium singulare sanxerunt. |
| 404 | Sexto consulatu C. Marii status Romani imperii ita labefactatus est, ut pene usque ad extremum intestina clade conciderit. |
| 405 | Metellus Numidicus, vir primarius, factione Marii a Glaucia praetore et Saturnino tribuno innocens damnatus, in exsilium cum totius urbis dolore discessit. |
| 406 | Postmodum Saturninus et Saufeius et Labienus, cum iam praelium in foro commisissent, cogente Mario in curiam confugerunt, ibique per bbb120.16r equites Romanos, effractis foribus, occisi sunt. |
| 407 | Glaucia et Dolabella Saturnini frater interfecti. |
| 408 | Rutilius quoque vir integerrimus, qui adeo fidei atque innocentiae constantia usus est, ut die sibi ab accusatoribus dicta, usque ad cognitionem neque capillum barbamque deposuerit, neque sordida veste humilive habitu suffragatores conciliarit, inimicos permulserit, iudices temperarit, cum evidenti oppugnaretur calumnia, periurio iudicum condemnatus, Smyrnam commigrans litterarum studiis intentus consenuit. |
| 409 | Sexto Iulio Caesare et Lucio Martio consulibus, intestinis causis, Sociale bellum totam commovit Italiam. |
| 410 | Post Simonem fratrem Ionathae, Ioannes filius eius in summum sacerdotium constituitur. |
| 411 | Hic adversum Hircanos bellum gerens, Hircani nomen accepit, et a Romanis ius amicitiae postulans, decreto senatus inter amicos relatus est. |
| 412 | Samariam, quae nostro tempore Sebaste vocatur, ad quam Ptolomaeus qui patrem eius dolo peremerat, et matrem eius vinculis constrinxerat, confugium fecerat, obsidione captam solo coaequavit: bnf4888.39 quam postea Herodes instaurans, Sebasten in honorem Augusti appellari voluit. |
| 413 | Ptolomaeus Phiscon, qui et Soter, bnf5512.79 v annos septemdecim. |
| 414 | Cicero Arpini nascitur, matre Helvina, patre equestris ordinis ex regio Wolscorum genere. |
| 415 | Prodigia dira apparendo Romanam urbem moestam Sociali bello terruerunt. |
| 416 | Nam sub ortu solis globus ignis a regione septentrionis cum maximo coeli fragore emicuit. |
| 417 | Apud Attatinos cum panes frangerentur, cruor e mediis panibus, quasi e vulneribus, fluxit. |
| 418 | Per septem dies continuos grando lapidum, immistis etiam testarum fragmentis, terram latissime verberavit. |
| 419 | Hiatu terrae flamma prorupit, quae usque ad coelum extendi visa est. |
| 420 | Cneius Pompeius praetor cum Picentibus iussu senatus, bellum gessit, et victus est. |
| 421 | Similiter Iulius Caesar Samnitum pugna victus, caeso fugit exercitu. |
| 422 | Postea contractis undique copiis, multa hostium millia Samnitum et Lucanorum interfecit. |
| 423 | Cumque ab exercitu imperator appellatus est, senatus saga, hoc est vestem moeroris quam exorto Sociali bello sumpserat, ac spe arridente deposuit, atque antiquum togae decorem recuperavit. |
| 424 | Cn. Pompeius Piscentes gravi praelio fudit, qua victoria senatus laticlavia et caetera dignitatis insignia recepit. |
| 425 | bbb120.16v Sociali bello necdum finito, Romae primo bellum civile commotum est. |
| 426 | Eodemque anno ab Urbe condita sexcentesimo sexagesimo secundo, Mithridaticum bellum coeptum est, quod triginta annis, vel, sicut aliqui scribunt, quadraginta gestum est. |
| 427 | Mithridates igitur rex Ponti atque Armeniae multis praeliis a Romanis superatus, novissime cum Castor eius praefectus, qui Fanagorio praeerat, interfectis amicis regis, arcem occupasset, quartuorque filios eius ad praesidia Romana transmisisset, accensus ira, in scelera tandem exarsit, ut in plures amicos suos, et Exipodram filium suum, aliumque Macarem interficeret. |
| 428 | Pharnaces, exemplo fratrum territus, exercitum ad persequendum se missum sibi conciliavit, et mox adversus patrem duxit. |
| 429 | Mithridates diu ex altissimo muro filium frustra precatus, ubi inexorabilem vidit, moriturus exclamasse fertur: Quoniam Pharnaces, inquit, mori iubet, vos, si estis, dii patrii, precor ut quandoque et ipse hanc vocem a liberis suis audiat. |
| 430 | Statimque descendens ad uxores, pellices ac filias suas, venenum omnibus dedit. |
| 431 | Quod cum ipse novissimus hausisset, nec tamen propter remedia, quibus vitalia sua adversus noxios succos saepe obstruxerat, veneno confici posset, frustraque spatiaretur, si quo tandem modo infuso pestis per venas agitatione corporis acta discurreret, Gallum, quemdam militem, iam fracto muro discurrentem, invitavit, eique iugulum praebuit: annosque natus duo et septuaginta hunc exitum vitae habuit. |
| 432 | Tullio Cicerone et Caio Antonio consulibus, Pompeius, occisi Mithridatis nuntio accepto, Syriamcoelem, et Felicem bello aggressus, Itureos bnf4888.40 Arabasque perdomuit, urbemque eorum, quam Petram nominant, cepit. |
| 433 | Hinc ad Iudaeos atque ad Hierosolymam urbem eorum Gabinium cum exercitu mittit. |
| 434 | Quibus tunc Aristobolus expulso fratre Hircano bnf5512.80 r primus ex sacerdote anno uno rex praeerat. |
| 435 | Post quadringentesimo octogesimo tertio anno Babyloniae captivitatis, postquam regnavit Ianeus cognomento Alexander, septem et triginta annis, qui pontificatum quoque administrans, crudelissime civibus praefuit. |
| 436 | Ipse quoque Pompeius continuo post Gabinium subsecutus, et a patribus urbe susceptus, sed a plebe muro templi repulsus, in expugnationem eius intendit: id non solum natura loci, verum etiam ingentibus muris fossaque maxima munitum, cum alias aliis bbb120.17r legionibus dies noctesque succedere sine requie cogeret, vix tertio mense expugnavit. |
| 437 | Tredecim millia ibi Iudaeorum caesa narrantur. |
| 438 | Caetera multitudo in fidem venit. |
| 439 | Pompeius muros civitatis everti, aequarique solo imperavit, aliquantos principes Iudaeorum securi percussit: Hircano sacerdotium restituit. |
| 440 | Aristobulum captivum Romam duxit. |
| 441 | Mansitque in pontificatu Hircanus post mortem Alexandrae matris, quae post Alexandrum coniugem regnaverat in Iudaeis, annis circiter triginta et quatuor. |
| 442 | Hircano etenim in pontificatu successit Aristobolus anno uno, post quem Ianeus, cognomento Alexander. |
| 443 | Mortuo Alexandro, regnavit Alexandra uxor eius. |
| 444 | Post cuius mortem Aristobulus et Hircanus filii eius inter se de imperio dimicantes, occasionem praebuere Romanis ut Iudaeam invaderent. |
| 445 | Ut diximus, Pompeius, Hierosolyma capta urbe et templo reserato, usque ad Sancta sanctorum accedit, victumque Aristobulum secum abducit, pontificatum Hircano confirmat: quem tenuit, ut diximus, triginta et quatuor annis. |
| 446 | Pompeius Antipatrum Herodis Ascalonitae filium procuratorem Palestinae facit. |
| 447 | Pompeius bellum Orientis, cum viginti et duobus regibus se gessisse pro concione narravit. |
| 448 | His diebus coniuratio Catilinae adversus patriam in urbe habita, ac prodita: quam historiam agente Cicerone Sallustius describit. |
| 449 | Virgilius Maro in pago qui Andes dicitur, haud procul a Mantua, nascitur. |
| 450 | Poeta quoque Lucretius nascitur qui postea sese furore amatorio interfecit. |
| 451 | [4735] Ptolomaeus, qui et Alexander, annis decem. |
| 452 | Huius anno septimo Syria in Romanam ditionem cessit, capto Philippo a Gabinio. |
| 453 | [4745] Expulsus regno Ptolomaeus Phiscon per matrem Cleopatram, in Cyprum secedit. |
| 454 | Regressus de fuga regnum obtinuit annis novem, quia Alexandrum, qui ante eum fuerat, ob interfectionem matris cives pepulerant. |
| 455 | [4745] Ptolomaeus Dionysius, annis triginta. |
| 456 | Apollodorus, praeceptor postmodum Augusti, clarus habetur. |
| 457 | Lege Vatinia Caesari Iulio tres provinciae cum legionibus septem in quinquennium datae sunt, Gallia Transalpina, et Cisalpina, et Illyricus. |
| 458 | Galliam Comatam postea senatus adiecit. |
| 459 | Helvetiorum animos, fortissimae Gallorum omnium gentis, ea vel maxime causa quod perpetuo pene cum Germanis bello altercabantur, a quibus Rheno tantum flumine dirimuntur, Orgeta rex, princeps gentis, spe totas invadendi Gallias, in bnf4888.41 arma accenderat. |
| 460 | Quo caeteri optimates correpto bnf5512.80 v et ad mortem coacto, coniuratione facta exustis vicis ac domibus suis, nec quod desiderium ex spe revertendi foret, profecti sunt. |
| 461 | Horum fuit, cum primum bbb120.17v progressa est omnis multitudo Helvetiorum, Tulingiorum, Latobagum, Raucarum et Bogiorum utriusque sexus, ad centum quinquaginta septem millia hominum. |
| 462 | Quos cum apud Rhodanum fluvium obvios Caesar habuisset, magno difficilique bello bis vicit. |
| 463 | Ex iis quadraginta et septem millia in bello ceciderunt, caeteros ad deditionem coegit. |
| 464 | Iterum Caesar incredibiles Germanorum copias, quibus praeerat Ariovistus rex, apud Sequanicos vicit. |
| 465 | Fuerunt autem in exercitu Ariovisti Arudes, Marcumunes, Tributii, Vangiones, Nemetes, Seduces et Suevi. |
| 466 | Iterum Belgarum gens, quae tertia pars Galliarum est, adversus Caesarem exarsit. |
| 467 | Quarum distributim copia fuit. |
| 468 | Bellovaci, qui caeteris numero et virtute praestare viderentur, habuere lectissima sexaginta millia armatorum. |
| 469 | Suessiones ex duodecim oppidis quinquaginta millia; Nervii, quorum adeo indomita feritas erat, ut nunquam in id temporis mercatores ad se permiserint vina caeteraque venialia deferre, quibus inducta iucunditas torporem virtutis afferret, similiter habuerunt quinquaginta millia. |
| 470 | Atrebates et Ambiani, decem millia; Morini viginti quinque millia; Menapii, novem millia; Caleti decem millia; Velocasses et Veromandi, aeque decem millia; Aduatuci, decem et octo millia; Condursci, Eberones, Cerosi, Cemani, qui uno nomine Germani vocantur, quadraginta millia. |
| 471 | Ita referuntur fuisse ducenta septuaginta duo millia armatorum lectissima. |
| 472 | His repente silva erumpentibus exercitus Caesaris aggressus, hortatu ducis ita restitit, victosque ad internecionem pene delevit. |
| 473 | Caesar Galba cum legione duodecima ad Beragros Sedunosque misit, qui cum hiemandi causa in vico Beragrorum, cui nomen erat Octodorus, consedisset, circumseptus a Gallis est. |
| 474 | Qui ex montibus effusi, castra imperfecta saxisque telisque onerant. |
| 475 | Sed Romanis portis erumpentibus amplius quam triginta millia barbarorum ceciderunt. |
| 476 | Veneti caeterique confines Sevios sibi ad bellum asciscunt, Osismos, Lixovias, Namnetes, Ambibaritos, Morinos, Diablintes et Menapios auxilia quoque a Britannia arcessunt. |
| 477 | Contra hos Caesar naves longas aedificari in Ligere fluvio iubet, per quem in Oceanum deducitur. |
| 478 | Navali praelio conserto, incensae naves hostium, interfectis iis qui pugnaverant Gallis, reliqui omnes sese dediderunt. |
| 479 | Sed Caesar maxime ob iniuriam legatorum suorum, cunctis principibus per tormenta interfectis, reliquos sub corona vendidit. |
| 480 | bbb120.18r Titus etiam Sabinius Aulercos, Eburonices, Luxoviosque, qui primates suos, quod auctores belli suscitandi esse nollent, interfecerant, eruptione facta incredibili caede delevit. |
| 481 | Oppidum Sauciatum in Aquitania expugnatum. |
| 482 | Ex Aquitaniis et Cantabris, quinquaginta millia caesa. |
| 483 | Germani, qui Rhenum cum immensis copiis transmiserant, bnf5512.81 r usque ad internecionem deleti. |
| 484 | Quorum numerus fuit ad quadringenta bnf4888.42 et quadraginta millia. |
| 485 | Inde Caesar in Germaniam facto ponte transgreditur. |
| 486 | Sicambros et Ubios obsidione liberat. |
| 487 | Suevos, maximam et ferocissimam gentem, quorum esse centum pagos et populos multi prodidere, totamque Germaniam adventu suo terret. |
| 488 | Mox in Galliam reciso ponte concedit. |
| 489 | Inde ad Morinos venit, unde in Britanniam proximus et brevissimus transitus est. |
| 490 | Navibus circiter onerariis atque actuariis octoginta praeparatis, in Britanniam transvehitur, ubi acerba pugna fatigatur. |
| 491 | Inde adversa tempestate correptus, plurimam classis amisit partem. |
| 492 | Regressus in Galliam, sexcentenas naves utriusque commodi fieri imperavit, quibus iterum in Britanniam primo vere transvectus est. |
| 493 | Tridentum, firmissimam civitatem, datis quadraginta obsidibus et Cassobellum, oppidum inter duas paludes situm, tandem gravi pugna cepit. |
| 494 | In deditionem Britannos accipiens, in Galliam revertitur. |
| 495 | Treveri, Eburonati, Aduatici et Nervii multitudo in arma conspiraverunt, quae ex hoc colligi plurima fuisse potest, quia cum instrumenta ruralia non haberent, gladiis concidendo terram, et sagulis exportando, vix tribus horis vallum pedum decem et fossam pedum quindecim per millia passuum, quindecim in circuitu perfecerunt; praeterea centum viginti turres mirae altitudinis exstruxerunt. |
| 496 | Hos Caesar vastissima caede confecit. |
| 497 | Labienus, qui legionibus praeerat, omnes Treverorum copias interfecit, et continuo ipsam civitatem capit. |
| 498 | Caesar Eburones postquam in Arduennam silvam refugisse comperit, quae silva totius Galliae maxima est, atque a ripis Rheni finibusque Treverorum ad Nervios usque pertingit, et in longitudine plusquam quinquaginta millibus passuum patet, omnem Galliam per nuntios invitat, ut quique secundum placitum suum reconditas in Arduenna silva praedas quaerant diripiantque. |
| 499 | Quo facto Gallis utrinque morientibus, maximas Romanorum iniurias, sine cuiusdam Romani discrimine, vindicavit. |
| 500 | Caesar multis praeliis Gallias perdomuit. |
| 501 | Romanum imperium, cum Lucullus Asiam, Pompeius Hispaniam, Caesar Galliam perdomuit, usque ad extremos propemodum terrae terminos propagatum est. |
| 502 | Caesari victori ex Galliis revertenti, decretum a senatu est bbb120.18v ut in Urbem non nisi dimisso exercitu veniret; sed Caesar Ravennam se contulit. |
| 503 | Pompeius atque omnes senatores, crescentibus Caesaris viribus trepidi, tanquam Italia pulsi, in Graeciam transvecti, Dyrrachium gerendi belli sedem delegerunt. |
| 504 | Caesar Romam venit, negatamque sibi ex aerario pecuniam fratris foribus invasit, protulitque ex eo pondo quatuor millia centum triginta quinque [auri], argenti pondo prope octoginta millia. |
| 505 | Mox cum legionibus Alpes transvectus, Massiliam venit. |
| 506 | Hanc obsidione bnf5512.81 v domitam libertate concessa, caeteris rebus abrasit. |
| 507 | Apud Dyrrachium multi Orientis reges ad Pompeium cum auxiliis convenerant. |
| 508 | Pugna commissa, milites Caesaris fugerunt, caesis quatuor millibus ex eius exercitu. |
| 509 | Inde Caesar citato agmine per Epirum in Thessaliam perrexit. |
| 510 | Pompeius eum magnis copiis subsecutus est. |
| 511 | Fuerunt autem Pompeio octoginta cohortes bnf4888.43 triplici ordine locatae, peditum quadraginta millia, equites in sinistro cornu sexcenti, in dextro quingenti; praeterea reges multi. |
| 512 | Caesari similiter cohortes octoginta, triplici ordine dispositae, minus quam triginta millia peditum, equites mille. |
| 513 | Commissa pugna, cum diu utrinque dubia sorte caederentur, tandem universus Pompeii fugit exercitus, castraque dispersa sunt. |
| 514 | Pompeius fugiens, onerariam navem nactus, in Asiam transiit. |
| 515 | Inde per Cyprum in Aegyptum venit, ibique mox ut littus attigit, iussu Ptolomaei adolescentis, in gratiam Caesaris victoris, occisus est. |
| 516 | Pompeii uxor filiique fugerunt, classisque Pompeiana direpta. |
| 517 | Caesar, compositis apud Thessalianos rebus, Alexandriam venit, perlatoque ad se et viso Pompeii capite annuloque, flevit. [4755] Achillas, dux regius, imbutus semel Pompeii sanguine, Caesaris quoque necem meditabatur. |
| 518 | Nam iussus exercitum dimittere, cui praeerat, viginti millium armatorum, non modo sprevit imperium, verum et aciem direxit. |
| 519 | In ipso praelio regia classis forte subducta iubetur incendi. |
| 520 | Ea flamma cum partem quoque urbis invasisset, quadraginta millia librorum, proximis forte aedibus condita, exussit. |
| 521 | Iterum commisso praelio cum Achilla, Caesar vi insistentium hostium pressus, scapham ascendit. |
| 522 | Qua mox pondere subsequentium gravata ac mersa, per ducentos passus ad navem una manu elevata, qua chartas tenebat, nando pervenit. |
| 523 | Mox navali praelio ipse classem regiam aut depressit aut cepit. |
| 524 | Alexandrinis petentibus regem, Ptolomaeum infantem reddidit, qui illico ut liber fuit, bellum intulit, sed continuo ipse cum toto exercitu suo deletus est. |
| 525 | bbb120.19r Nam viginti millia hominum in eo bello caesa sunt, duodecim millia cum septuaginta longis navibus dedita. |
| 526 | Rex ipse adolescens scapha exceptus ut fugeret, multis insilientibus mersus necatusque est. |
| 527 | « [4784] Caesar regnum Aegypti Cleopatrae Ptolomaei sorori dedit, quod tenuit annis viginti duobus. |
| 528 | Caesar, Syriam pervagatus, Pharnacem in Ponto vicit. |
| 529 | Romae dictator et consul creatus, in Africam transiit. |
| 530 | Apud Tapsum cum Iuba et Scipione pugnavit et vicit. |
| 531 | Cato sese apud Uticam occidit. |
| 532 | Iuba percussori iugulum pretio dato praebuit. |
| 533 | Petreius eodem se gladio perfodit. |
| 534 | Scipio in navim qua ad Hispanias fugeret, conscendens, vento coactus in Africam redierat, semetipsum iugulavit. |
| 535 | In eadem navi etiam Titus Torquatus occisus est. |
| 536 | Caesar Pompeii magni nepotes et filiam eius Pompeiam bnf5512.82 r iussit occidi. |
| 537 | Ultimum bellum apud Mundam flumen gestum est adversus Pompeios duos et Labienum atque Actium Varum. |
| 538 | Caesar Romam rediens, ubi dum Reipublicae statum contra exempla malorum clementer instaurat, auctoribus Bruto et Cassio, etiam plurimo senatu, in curia tribus et viginti vulneribus confossus, interiit. |
| 539 | In qua coniuratione fuisse amplius quadraginta conscios ferunt. |
| 540 | Corpus eius raptum populus, dolore instimulatus, in foro fragmentis tribunalium ac subselliorum cremavit post annos tres et menses sex quam regnare bnf4888.44 coeperant. |
| 541 | Nam quatuor annis post mortem magni Cn. Pompeii bellum civile toto orbe indesinenter tonuit. |
| 542 | Regnante apud Alexandrinos Cleopatra, quarto eius anno finito, Caesar Iulius primus Romanorum singularem obtinuit principatum, A quo etiam Caesares appellati sunt. |
| 543 | Cassius interim, Iudaea capta, templum spoliat. |
| 544 | Abhinc imperatorum nomen. |
| 545 | Octavianus Caesar Augustus Romanorum secundus, regnavit annos quinquaginta sex et menses sex: a quo Augusti appellati reges Romanorum. |
| 546 | Quorum quindecim, vivente Cleopatra, quadraginta et unum postea vixit. |
| 547 | Augusti undecimo anno, deficiente in Iudaea pontificum principatu, complentur hebdomadae septuaginta in Daniele scriptae. |
| 548 | Anno ab Urbe condita septingentesimo decimo, interfecto Iulio Caesare, Octavianus, qui testamento Iulii Caesaris avunculi et haereditatem et nomen assumpserat, ut Romam adolescens admodum venit indolem suam bellis civilibus vicit. |
| 549 | Ut enim breviter explicem bella civilia quae ipse gessit, Mutinense, Philippense, Perusium, Siculum, Actiacum. |
| 550 | E quibus duo, hoc est primum ac novissimum, adversus Marcum Antonium; secundum, adversus Brutum et Cassium; tertium, adversus Lucium Antonium; quartum, adversus Sextum Pompeium, Cneii Pompeii filium, quem confecit. |
| 551 | Caesar ad fidem conciliatae gratiae qua Antonium receperat, filiam eius matrimomo bbb120.19v sortitus est. |
| 552 | Herodes, cessante regno ac sacerdotio Iudaeorum, nihil ad eam gentem pertinens, utpote Antipatri Ascalonitae et matris Cypridis Arabicae filius, a Romanis Iudaeorum suscepit principatum, quem tenuit annos triginta sex. |
| 553 | Qui ne ignobilis forte et a Iudaeorum semine argueretur extraneus, combussit libros omnes quibus nobilitas gentis Iudaeae in templo servabatur ascripta, ut deficientibus probamentis, et ipse ad hanc pertinere putaretur: insuper etiam ut suam sobolem regio illorum generi commisceret, proiecta Dosside femina Hierosolymitana, quam privatus acceperat uxorem, et nato ex ea filio Antipatro sociavit sibi Mariannem filiam Alexandri, neptem Aristobuli fratris Hircani, qui ante eum rexerat Iudaeorum gentem. |
| 554 | Haec quinque filios ei genuit, quorum bnf5512.82 v duos, Alexandrum et Aristobulum, ipse peremit in Samaria. |
| 555 | Nec mora, post etiam illorum matrem, qua nil charius noverat, simili scelere peremit. |
| 556 | E quibus Aristobulus Herodem ex Berenice susceperat filium, quem in Actibus apostolorum ab angelo percussum legimus. |
| 557 | Antonius Artabanem, Armeniae regem, proditione et dolo cepit. |
| 558 | Quem argentea catena vinctum, ad confessionem thesaurorum regiorum coegit: expugnatoque oppido in quo conditos esse prodiderat, magnam vim auri argentique abstulit. |
| 559 | Qua elatus pecunia denuntiavit bellum Caesari, atque Octaviae sororis Caesaris, uxoris suae, repudium indixit; et Cleopatram sibi ex Alexandria occurrere imperavit, atque uxorem duxit. |
| 560 | Ipse Actium, ubi classem constituerat, bnf4888.45 profectus, cum prope tertiam partem remigum fame absumptam offendisset, nihil motus: Remi, inquit, modo salvi sunt: nam remiges non deerunt quoad Graecia homines habuerit. |
| 561 | Ducentae et triginta rostratae fuere Caesaris naves, et triginta sine rostris. |
| 562 | Triremes velocitate Liburnicis pares, octo legiones classi superpositae, absque cohortibus quinque praetoriis. |
| 563 | Classis Antonii, centum septuaginta navium fuit, quantum numero cedens, tantum magnitudine praecellens; nam decem pedum altitudine a mari aberant. |
| 564 | Bellum ab hora quinta usque in horam septimam incerta vincendi spe protractum, gravissimae utrinque caedes actae: reliquum diei cum subsequente nocte in victoriam Caesaris declinavit. |
| 565 | Prior regina Cleopatra cum sexaginta velocissimis navibus fugit. |
| 566 | Antonius mox fugientem uxorem subsecutus est. |
| 567 | Ex victis duodecim millia cecidisse referuntur, sex millia vulnerata sunt, e quibus mille inter curandum defecerunt. |
| 568 | Caesar sexto imperator appellatus, et quarto ipse cum Marco Licinio Crasso consul Brundusium venit. |
| 569 | Ibi orbis terrarum praesidia, bbb120.20r divisis legionibus composuit. |
| 570 | Novissime cum navali praelio Antonius decertare pararet, subito universae naves Antonianae partis ad Caesarem transierunt. |
| 571 | Trepidus Antonius cum paucis se in regiam recepit. |
| 572 | Deinde imminente Caesare, turbata civitate, idem Antonius sese ferro transverberavit. |
| 573 | Cleopatra postquam se reservari ad triumphum intellexit, voluntariam mortem petens, serpentis, ut putatur, morsu, in sinistro tacta brachio, exanimis inventa est, frustra Caesare etiam Psyllos admovente, qui venena serpentum e vulneribus hominum haustu revocare atque exsugere solent. |
| 574 | Caesar Alexandria urbe, omnium longe opulentissima et maxima, victor potitus est. |
| 575 | Hactenus qui vocabantur Lagidae ab Ptolomaeo primo, Lagi filio, in Aegypto regnaverunt annis ducentis nonaginta quinque. |
| 576 | bnf5512.83 r Caesar victor ab Oriente veniens, octavo Idus Ianuarias Urbem triplici triumpho ingressus est. |
| 577 | Hoc die primum Augustus consalutatus est, atque ex eadem die summa rerum ac potestas penes unum esse coepit et mansit, quod Graeci monarchiam vocant. |
| 578 | Porro autem hunc esse eumdem diem, hoc est octavum Idus Ianuarii, quo nos Epiphaniam, hoc est apparitionem sive manifestationem Dominici sacramenti observamus, nemo credentium sive etiam fidei contradicentium, nescit. |
| 579 | Per omnia igitur venturi Christi gratia praeparatum Caesaris imperium comprobatur: nam cum primum Caio Caesare avunculo suo interfecto ex Apollonia rediens Urbem ingrederetur, hora circiter tertia, repente liquido ac puto sereno circulus ad speciem coelestis arcus orbem solis ambiit, quasi eum unum ac potissimum in hoc mundo solumque clarissimum bnf4888.46 in orbe monstraret: cuius tempore venturus esset qui ipsum solem, mundumque totum et fecisset et regeret. |
| 580 | Deinde cum secundo in Sicilia receptis a Pompeio et Lepido legionibus, triginta millia servorum dominis restituisset, et sex millia, quorum domini non exstabant in crucem egisset, ingentique animo viginti millia militum exauctoravisset, atque quadraginta quatuor legiones solus imperio suo ad tutamen orbis terrae distribuisset, ovansque Urbem ingressus, omnia superiora populi Romani debita donanda, litterarum etiam monumentis abolitis censuisset, in diebus ipsis fons olei largissimus de taberna meritoria, per totum diem fluxit; quo signo quid evidentius quam sub principatu Caesaris Romanoque imperio per totum diem, hoc est per omne Romani tempus imperii, Christum, atque ex eo Christianos, id est unctum atque ex eo unctos, de meritoria bbb120.20v taberna, hoc est de hospita largaque Ecclesia, affluenter atque incessabiliter processuros, restituendosque per Caesarem omnes servos, qui tamen cognoscerent dominum suum, caeterosque qui sine domino invenirentur, morti supplicioque dedendos, remittendaque sub Caesare debita peccatorum in ea urbe in qua spontaneum fluxisset oleum? Tertio autem cum Urbem triumphans quinto consul ingressus est, octavo scilicet Idus Ianuarias, cum et Ianum post ducentos annos primum ipse clausit, et clarissimum illud Augusti nomen assumpsit. |
| 581 | Quid fidelius ac verius credi potest, quam occulto gestorum ordine ad obsequium praeparationis eius praedestinatum fuisse qui eodem die quo ille manifestandus multo post paululum erat, et pacis signum praeferret, et potestatis nomen assumeret (ita anno ab Urbe condita septingentesimo sexagesimo tertio, clausis Iani portis, cum Caesar Augustus finito Cantabrico bello, pacatisque omnibus gentibus, ab oriente in occidentem, a septentrione ad meridiem, ac per totum Oceani circulum Urbem ingressus, cum spectante eo ludos, pronuntiatum bnf5512.83 v esset in mimo: O dominum aequum et bonum; universique quasi de ipso dictum esset, approbavissent, et statim quidem manu vultuque indecoras adulationes repressit, et in sequenti die gravissimo corripuit edicto, dominumque se posthac appellari, ne a liberis quidem aut a nepotibus suis, vel serio vel ioco passus est. |